Dạng đề mở, nghị luận xã hội – môn ngữ văn trong đề thi tốt nghiệp quốc gia năm 2015 tuy không mới nhưng là một thử thách không nhỏ đối với thầy và trò.

Trả lời báo chí, ông Trần Văn Nghĩa, Phó Cục trưởng Cục khảo thí & kiểm định chất lượng Bộ GD-ĐT cho biết, trong kỳ thi “hai trong một” năm nay, Bộ GD-ĐT không ban hành cấu trúc đề thi để góp phần khắc phục tình trạng học tủ, học lệch, luyện thi tràn lan. 

Thực ra, từ năm 2010, Bộ GD-ĐT đã không ban hành cấu trúc đề thi mà ban hành hướng dẫn ôn tập. Với xu hướng ra đề thi tăng cường đánh giá năng lực, do vậy các em không nên quá chú trọng vào cấu trúc đề thi như trước đây. 

Về lâu dài, đề thi sẽ theo hướng kiểm tra năng lực của thí sinh phù hợp với mục tiêu đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng phát huy năng lực và phẩm chất của người học. Những kinh nghiệm tốt trong công tác đề thi những năm gần đây sẽ tiếp tục được phát huy. 

Đề thi đảm bảo phân hoá trình độ thí sinh và phải đạt được 2 mục đích là xét công nhận tốt nghiệp THPT và làm căn cứ tuyển sinh vào ĐH, CĐ. Vì vậy, đề thi gồm các câu hỏi từ dễ đến khó, vừa đáp ứng yêu cầu cơ bản (thí sinh chỉ cần trả lời được các câu hỏi này là đã đủ điều kiện để tốt nghiệp THPT) và yêu cầu nâng cao (để phân hoá thí sinh, phục vụ công tác tuyển sinh ĐH, CĐ).

Có thể nói, cách ra đề thi những năm gần đây, nhất là đề thi các môn Khoa học Xã hội và Nhân văn có nhiều cải tiến, đổi mới, đi theo hướng mở để tạo điều kiện cho học sinh huy động kiến thức tổng hợp, liên môn và vốn sống của mình vào việc làm bài (chẳng hạn, trong đề thi Ngữ văn có kiến thức về Lịch sử, Địa lí, Giáo dục công dân…); khắc phục tình trạng học sinh phải học thuộc lòng một cách máy móc, được giới chuyên môn, thầy cô giáo, học sinh và dư luận xã hội đánh giá cao.

Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi, những người thầy cô giáo đang trực tiếp dạy học môn Ngữ Văn có một số trao đổi, chia sẻ với độc giả về cấu trúc đề thi, việc dạy và học môn Ngữ văn.

Ảnh minh hoạ. (Nguồn: Internet)

Theo tinh thần đó, đề thi môn Ngữ văn năm nay tiếp tục cũng sẽ có hai phần: đọc – hiểu và viết.  Cụ thể, kiểm tra kiến thức về tiếng Việt như chính tả, ngữ pháp, chấm câu, dùng từ, logic…; yêu cầu tóm tắt ý chính của một đoạn văn cho trước; chỉ ra các biện pháp nghệ thuật đặc sắc và tác dụng của biện pháp đó trong một đoạn văn, thơ cho sẵn. 

Phần kiểm tra năng lực viết sẽ đưa ra hai yêu cầu, một câu là viết bài nghị luận xã hội, một câu là viết nghị luận văn học. Ở câu nghị luận xã hội, câu hỏi và đáp án có tính mở, có tính chất tích hợp các kiến thức lịch sử, địa lý, đạo đức, văn hoá. 

Câu nghị luận văn học thì đáp ứng yêu cầu phân hoá cao, hướng tới tuyển sinh ĐH. Đề yêu cầu vận dụng sáng tạo những hiểu biết về kiến thức, kỹ năng văn học để thực hành, phân tích, đánh giá, bình luận, bác bỏ một vấn đề văn học, một văn bản, trích đoạn. 

Cách ra đề thi theo hướng mở và tích hợp như thế, có nhiều cái lợi: chống được tình trạng học tủ, học vẹt, học thuộc lòng, lạm dụng sách văn mẫu; đánh giá được năng lực học sinh, phát huy tốt khả năng thông hiểu, vận dụng, kể cả năng lực phân tích, đánh giá, sáng tạo ở người học. 

Có thầy, cô giáo cho rằng thay đổi như vậy là bất ngờ, gây khó khăn với nhiều học sinh.  Nhưng thực ta, thì phần đọc- hiểu, phần nghị luận xã hội từ lâu đã thể hiện khá “ đông đặc” trong chương trình, sách giáo khoa mà đối với đại bộ phận giáo viên môn ngữ văn không hề xa lạ về nó. 

Hơn nữa, đề kiểm tra, đề thi môn văn các năm gần đây học sinh và giáo viên đã quá quen với kiểu đề mở, đề tích hợp, đề xã hội rồi.

Đối với người thầy, càng dạy, mới thấy dạy dạng đề mở, kết hợp giữa văn học và xã hội, đề về xã hội, đời sống, ngoài sách giáo khoa khó hơn dạng đề văn học, mang tính khuôn mẫu trước đây. Văn bản, nghị luận văn học, mọi cái  gần như có sẵn trong sách, giáo án hết. Còn dạng đề mở, đề kết hợp, nghị luận xã hội lại mông lung, mỗi đề có yêu cầu riêng, dường như không có mẫu số chung. 

Ngoài kỹ năng, phương pháp, muốn dạy tốt dạng đề mở, đề xã hội, người thầy cần trải nghiệm, tìm hiểu, huy động nhiều từ vốn sống thực tế và các phương diện của đời sống. Giáo viên nào, nếu chủ quan, ít chịu khó đọc, tìm hiểu, sẽ gặp khó khăn trong giảng dạy.

Qua thực tế dạy học, chúng tôi thấy được cái “bí” của học trò, cái khó của thầy giáo khi ” đụng” vào dạng đề mở, đề tích hợp, đề nghị xã hội. Kể cả, đến lúc đi chấm thi,  câu đề mở, đề xã hội cũng là câu khiến các giám khảo ” đau đầu” và “sợ nhất ” khi đánh giá, cân nhắc cho điểm. Đọc nhiều bài làm tốt nghiệp THPT năm vừa rồi của học sinh về câu 1, phần đọc- hiểu đoạn văn liên quan đến giàn khoan 981 của Trung Quốc xâm lấn chủ quyền lãnh thổ Việt Nam, từ đề thi môn Ngữ văn, các vị giám khảo chúng tôi từng bất ngờ, ngạc nhiên về những thông tin cập nhật, thời sự, những ví dụ, số liệu mới lạ của các em đưa vào trong bài.

Hơn nữa, dạng đề mở, đề xã hội, các em ít bị áp lực phải thuộc nhớ dẫn chứng, chi tiết cụ thể, chính xác như trong nghị luận văn học. Tuy nhiên, nó cũng đòi hỏi thí sinh phải biết tư duy, vận dụng, chọn lọc dẫn chứng, cách thể hiện cho phù hợp với yêu cầu của từng đề mới có được điểm cao.

Đánh giá về chất lượng làm bài đọc- hiểu, câu hỏi mở, kết hợp nghị luận văn học và nghị luận xã hội của thí sinh, thầy Bùi Tấn Nam ( thành phố Quảng Ngãi) giáo viên lâu năm, từng tham gia coi thi, chấm thi tốt nghiệp, tuyển sinh đại học nhiều lần, nhận xét: “Trong kiểm tra bài viết tại lớp, lẫn thi tốt nghiệp, tuyển sinh đại học, tôi nhận thấy, phần lớn, các em làm hoàn thành  nhanh dạng câu đọc- hiểu, nghị luận xã hội này trong khoảng 50-60 phút. Tuy nhiên, khi chấm thi, lại  thấy ít có  bài viết tốt, hoàn chỉnh. Nhiều bài, thí sinh viết rất lung tung, luận điểm, ý tứ rời rạc, dẫn chứng quá vụn vặt, so sánh khập khiễng không phù hợp. 

Đặc biệt có nhiều bài rơi vào tình trạng nói chung chung, toàn hô khẩu hiệu, thiếu những ví dụ, dẫn chứng cụ thể, sinh động, xác đáng. Có lẽ, nhiều thí sinh, chưa được rèn luyện tốt về kỹ năng và kiến thức đời sống, thực tế còn hạn hẹp và ở trường, lớp, một số giáo viên dạy văn chưa có phương pháp tối ưu để hướng dẫn học sinh luyện tập dạng bài đề mở, đề tích hợp văn học và xã hội.”

Theo thầy Đỗ Tấn Ngọc / giaoducvietnam.vn